सपाट ओटे
डोंगर उताराच्या क्षेत्रात वेगाने वाहणार्या पाण्यामुळे जमिनीची धूप होते. जास्त उतार/ डोंगर असल्याने संपूर्ण सपाटीकरण करणे त्या ठिकाणी शक्य नसते. त्यामुळे जमिनीची धूप थांबविणे व पावसाचे पाणी जागोजागी अडविणे यादृष्टीने मातीच्या खोलीनुसार लहान लहान सपाट ओटे पद्धतीचा वापर केल्यास वाहणार्या पाण्यास अडथळा निर्माण होतो आणि पाणी जागोजागी साचते व मुरते.
उद्दिष्ट्ये
1) उताराच्या जमिनीवरील जोराच्या पावसाचे पाणी थोपविणे.
2) वाहून जाणारे पाणी अडविणे.
3) जमिनीत पाणी मुरवून रोपांची, गवतांची व इतर धूप थांबविणार्या आवरणांची वाढ करणे.
4) नैसर्गिक जीवनसृष्टीच्या पुनरुज्जीवनास सहाय्य करणे.
संरचना
या ओट्यांची संरचना एका दिवसाच्या जास्तीत जास्त पडलेल्या सरासरी पावसाच्या आधारे केली जाते. साधारणत: 500 घ.मी. प्रति हेक्टर साठवणूक क्षमता पुरेशी असते. परंतु अति उताराच्या व माती नसणार्या जमिनीवर नाल्या खोदणे कठीण असल्यामुळे 2 मी x 0.5 मी. x 0.5 मी. आकाराचे दगडी बाक सपाट ओटे बांधून तयार केले जातात. यामुळे वाहून जाणारे पाणी व माती थोपवून धरली जाते. भूभागाच्या रचनेनुसार 300 घ. मी. क्षमतेचे सरासरी 600 ओटे एक हेक्टर क्षेत्रात बांधले जाऊ शकतात.
कार्यपद्धतीचे विवरण
समतल रेषा आखून त्यावर सपाट ओट्यांसाठी जागा निश्चित केली जाते व आजुबाजूचे दगड गोळा करून या समतल रेषेवर सपाट ओटे बांधले जातात.
या ओट्यांच्या आतील भागात आकृतीत दाखविल्याप्रमाणे रोपे लावली जातात. प्रत्येक ओट्यावर दोन रोपे या प्रमाणे प्रति हेक्टरी 1200 रोपे लावली जाऊ शकतात. सामान्यत: लाकूड, चारा व जळण देणार्या झाडांची या ओट्यावर लावण्यासाठी निवड करावी. उर्वरीत जमिनीवर गवताची लागवड करावी, जेणेकरून अशा जमिनीची धूप थांबवली जाईल.कमी मातीचा थर असलेल्या खडकाळ जमिनीत सैनार, अंजन चांगल्या प्रकारे येऊ शकतात व चारा म्हणूनही ते उत्तम आहेत. या जमिनीवर रोशा, तिखाडी, रानमूग इ. सुद्धा चांगले वाढते.
खोल मूळे असलेली निरगुडी, कोर्मी सारखी झुडुपे सुद्धा लागवडीकरिता वापरली जाऊ शकतात. झाडांची निवड स्थानिक वातावरणाला योग्य अशा प्रचलित असलेल्या झाडांपैकीच करावी.
डोंगर उताराच्या क्षेत्रात वेगाने वाहणार्या पाण्यामुळे जमिनीची धूप होते. जास्त उतार/ डोंगर असल्याने संपूर्ण सपाटीकरण करणे त्या ठिकाणी शक्य नसते. त्यामुळे जमिनीची धूप थांबविणे व पावसाचे पाणी जागोजागी अडविणे यादृष्टीने मातीच्या खोलीनुसार लहान लहान सपाट ओटे पद्धतीचा वापर केल्यास वाहणार्या पाण्यास अडथळा निर्माण होतो आणि पाणी जागोजागी साचते व मुरते.
उद्दिष्ट्ये
1) उताराच्या जमिनीवरील जोराच्या पावसाचे पाणी थोपविणे.
2) वाहून जाणारे पाणी अडविणे.
3) जमिनीत पाणी मुरवून रोपांची, गवतांची व इतर धूप थांबविणार्या आवरणांची वाढ करणे.
4) नैसर्गिक जीवनसृष्टीच्या पुनरुज्जीवनास सहाय्य करणे.
संरचना
या ओट्यांची संरचना एका दिवसाच्या जास्तीत जास्त पडलेल्या सरासरी पावसाच्या आधारे केली जाते. साधारणत: 500 घ.मी. प्रति हेक्टर साठवणूक क्षमता पुरेशी असते. परंतु अति उताराच्या व माती नसणार्या जमिनीवर नाल्या खोदणे कठीण असल्यामुळे 2 मी x 0.5 मी. x 0.5 मी. आकाराचे दगडी बाक सपाट ओटे बांधून तयार केले जातात. यामुळे वाहून जाणारे पाणी व माती थोपवून धरली जाते. भूभागाच्या रचनेनुसार 300 घ. मी. क्षमतेचे सरासरी 600 ओटे एक हेक्टर क्षेत्रात बांधले जाऊ शकतात.
कार्यपद्धतीचे विवरण
समतल रेषा आखून त्यावर सपाट ओट्यांसाठी जागा निश्चित केली जाते व आजुबाजूचे दगड गोळा करून या समतल रेषेवर सपाट ओटे बांधले जातात.
या ओट्यांच्या आतील भागात आकृतीत दाखविल्याप्रमाणे रोपे लावली जातात. प्रत्येक ओट्यावर दोन रोपे या प्रमाणे प्रति हेक्टरी 1200 रोपे लावली जाऊ शकतात. सामान्यत: लाकूड, चारा व जळण देणार्या झाडांची या ओट्यावर लावण्यासाठी निवड करावी. उर्वरीत जमिनीवर गवताची लागवड करावी, जेणेकरून अशा जमिनीची धूप थांबवली जाईल.कमी मातीचा थर असलेल्या खडकाळ जमिनीत सैनार, अंजन चांगल्या प्रकारे येऊ शकतात व चारा म्हणूनही ते उत्तम आहेत. या जमिनीवर रोशा, तिखाडी, रानमूग इ. सुद्धा चांगले वाढते.
खोल मूळे असलेली निरगुडी, कोर्मी सारखी झुडुपे सुद्धा लागवडीकरिता वापरली जाऊ शकतात. झाडांची निवड स्थानिक वातावरणाला योग्य अशा प्रचलित असलेल्या झाडांपैकीच करावी.