वळण बंधारा
कोकणात बरेच शेतकरी नाल्यावर कच्चे दगडी बंधारे बांधून नाल्यातील पाणी शेतीत वळवून पिकांना पाणी देतात, परंतु हे बंधारे दरवर्षी नव्याने घालावे लागतात. तेव्हा अशा ठिकाणी पक्के बंधारे बांधून पाणी शेतात वळवून पिकांना देता येते. अशा बंधार्यांना वळण बंधारे असे म्हणतात.
वळण बंधार्यासाठी जागा निवडताना ज्या नाल्यांना नोव्हेंबर - डिसेंबरपर्यंत पाणी प्रवाह असतो, अशा नाल्याची निवड करावी. नाल्याची खोली तीन मी. पेक्षा जास्त आणि रुंदी ३० मी. पेक्षा जास्त नसावी. बंधार्याच्या जागेपासून लगेच ५० ते १०० मी. अंतरावर वळविलेले पाणी शेतात पसरेल अशा जागेची निवड करावी. वळण बंधार्यामुळे पुराचे पाणी शेतात पसरणार नाही, असे पाहावे.
वळण बंधार्याचे बांधकाम नाला प्रवाहास काटकोनात करावे.वळण बंधार्याचे मुख्य भिंत, पक्ष भिंत, संरक्षक भिंत असे मुख्य भाग आहेत. मुख्य भिंतीची लांबी ही नाल्याच्या रुंदीप्रमाणे ठेवावी. मुख्य भिंत दोन्हीही नाला काठात घुसविणे आवश्यक आहे. मुख्य भिंतीची उंची गरजेनुसार ठेवावी. मुख्य भिंतीचा पाया १.६ मी., तर माथा ०.६० मी. ठेवावा. मुख्य भिंतीस पाण्याच्या बाजूने उतार देऊ नये, तर विरुद्ध बाजूने १:१.५ असा उतार देऊन बांधकाम करावे. मुख्य भिंतीपासून आतील बाजूस नाल्याच्या दोन्ही काठांवर ०.६० मी. जाडीची दगडी भिंत बांधावी, तसेच बांधाच्या खालील बाजूस दोन्ही काठांस संरक्षक भिंत बांधावी. मुख्य भिंतीचे मध्यभागी एक किंवा एकापेक्षा जास्त दरवाजे ठेवावेत. सदर दरवाजे बंद करण्याकरिता फळी घालता यावी, यासाठी दोन्ही बाजूला खाचा ठेवाव्यात. नाल्याच्या एका किंवा दोन बाजूला आवश्यक लांबीचा पाट काढावा. पाटाचे बांधकाम करताना ०.४० मीटर पाया खोदाई करावी, पाटाच्या तळात दहा सें.मी. जाडीचे बेड कॉंक्रिट टाकावे. पाटाची रुंदी ०.९० मी. तर खोली ०.३० मी. ठेवावी. बांधकाम पूर्ण झाल्यानंतर २१ दिवस पाणी मारावे.
बांधकाम पूर्ण झाल्यावर त्यावर माथापातळी, पूररेषा पातळी, पाणीसाठा पातळी इत्यादीच्या खुणा ऑइलपेंटने कराव्यात, वळण बंधार्याच्या बांधकामामुळे सिंचन क्षेत्रात, तसेच पीक उत्पादनात झालेल्या वाढीची नोंद ठेवावी.
वळण बंधार्यासाठी जागा निवडताना ज्या नाल्यांना नोव्हेंबर - डिसेंबरपर्यंत पाणी प्रवाह असतो, अशा नाल्याची निवड करावी. नाल्याची खोली तीन मी. पेक्षा जास्त आणि रुंदी ३० मी. पेक्षा जास्त नसावी. बंधार्याच्या जागेपासून लगेच ५० ते १०० मी. अंतरावर वळविलेले पाणी शेतात पसरेल अशा जागेची निवड करावी. वळण बंधार्यामुळे पुराचे पाणी शेतात पसरणार नाही, असे पाहावे.
वळण बंधार्याचे बांधकाम नाला प्रवाहास काटकोनात करावे.वळण बंधार्याचे मुख्य भिंत, पक्ष भिंत, संरक्षक भिंत असे मुख्य भाग आहेत. मुख्य भिंतीची लांबी ही नाल्याच्या रुंदीप्रमाणे ठेवावी. मुख्य भिंत दोन्हीही नाला काठात घुसविणे आवश्यक आहे. मुख्य भिंतीची उंची गरजेनुसार ठेवावी. मुख्य भिंतीचा पाया १.६ मी., तर माथा ०.६० मी. ठेवावा. मुख्य भिंतीस पाण्याच्या बाजूने उतार देऊ नये, तर विरुद्ध बाजूने १:१.५ असा उतार देऊन बांधकाम करावे. मुख्य भिंतीपासून आतील बाजूस नाल्याच्या दोन्ही काठांवर ०.६० मी. जाडीची दगडी भिंत बांधावी, तसेच बांधाच्या खालील बाजूस दोन्ही काठांस संरक्षक भिंत बांधावी. मुख्य भिंतीचे मध्यभागी एक किंवा एकापेक्षा जास्त दरवाजे ठेवावेत. सदर दरवाजे बंद करण्याकरिता फळी घालता यावी, यासाठी दोन्ही बाजूला खाचा ठेवाव्यात. नाल्याच्या एका किंवा दोन बाजूला आवश्यक लांबीचा पाट काढावा. पाटाचे बांधकाम करताना ०.४० मीटर पाया खोदाई करावी, पाटाच्या तळात दहा सें.मी. जाडीचे बेड कॉंक्रिट टाकावे. पाटाची रुंदी ०.९० मी. तर खोली ०.३० मी. ठेवावी. बांधकाम पूर्ण झाल्यानंतर २१ दिवस पाणी मारावे.
बांधकाम पूर्ण झाल्यावर त्यावर माथापातळी, पूररेषा पातळी, पाणीसाठा पातळी इत्यादीच्या खुणा ऑइलपेंटने कराव्यात, वळण बंधार्याच्या बांधकामामुळे सिंचन क्षेत्रात, तसेच पीक उत्पादनात झालेल्या वाढीची नोंद ठेवावी.