अनघड दगडी बांध
पाणलोट क्षेत्राच्या वरच्या भागात घळीच्या पात्राची धूप थांबविण्यासाठी व घळ सुरक्षित करण्यासाठी अवघड दगडाचे बांध जास्त परिणामकारक आहेत. घळीच्या मुख्य प्रवाहास जेथे जलवाहन क्षेत्र दहा हेक्टरपर्यंत असते त्या ठिकाणी असे बांध घालतात.
पाणलोट क्षेत्रातील वरच्या भागात घळी नियंत्रणासाठी अनघड दगडी बांध परिणामकारक आहेत. यामुळे वाहत्या पाण्याची गती कमी होते. पाण्याबरोबर वाहून आलेली माती बांधाच्या वरच्या बाजूला साठविली जाते, त्यामुळे जमिनीच्या होणार्या धुपेस प्रतिबंध निर्माण होतो. जागा प्रथम निश्चित करणे महत्त्वाचे असते. दोन बांधांतील उभे अंतर एक मी.पेक्षा जास्त असावे. बांध घालावयाची जागा खडकाळ असू नये, तसेच दगडी बांधासाठी स्थानिक स्तरावर दगड उपलब्ध असणे आवश्यक आहे.
दगडी बांध बांधताना पाया चांगला खोदून घ्यावा. ओघळीच्या दोन्ही काठांत बांध घुसवावा. बांधाची उंची ही ओघळीच्या खोलीनुसार ठेवावी. बांधाची सरासरी उंची लहान बांधासाठी ०.७५ मी. व मोठ्या बांधासाठी एक मी.पर्यंत ठेवावी. बांधाचा पाया कमीत कमी ०.५० मी. ठेवावा. बांध बांधताना सर्वांत खाली मोठे व त्यावर लहान दगड या पद्धतीने रचना करावी. बांधाच्या आतील व पुढील बाजूस १:१ असा उतार द्यावा. दगडी बांध बांधण्यासाठी २० ते २५ सें. मी. जाडीचे दगड वापरून पाया भराईचे काम करावे. दगड सांधमोड पद्धतीने रचावेत, त्यामुळे दगड मजबूत बसतील व बांध ढासळण्याची शक्यता राहणार नाही. दोन दगडांतील पोकळ्या लहान दगडांनी भरून काढाव्यात. दोन बांधांतील उभे अंतर एक मी.पेक्षा जास्त असावे. बांध घालावयाची जागा खडकाळ असू नये, तसेच दगडी बांधासाठी स्थानिक स्तरावर दगड उपलब्ध असणे आवश्यक आहे.
पाणलोट क्षेत्रातील वरच्या भागात घळी नियंत्रणासाठी हा बांध परिणामकारक आहे. यामुळे वाहत्या पाण्याची गती कमी होते. जमिनीच्या धूपेस अटकाव होतो. या बांधामुळे ओघळीतून वाहणार्या पाण्याचा वेग कमी होतो, जमिनीच्या धूप कमी होणे, पाणी थांबवून जमिनीत मुरविले जाते इ. फायदे होतात.
पाणलोट क्षेत्रानुसार अवघड दगडी बांधाचे दोन प्रकार आहेत.
१) लहान अनघड दगडी बांध - पाच हेक्टर क्षेत्रापर्यंत.
२) मोठा अनघड दगडी बांध - पाच ते दहा हेक्टरपर्यंत.