जैविक बांध
शेताच्या पृष्ठभागावरून वाहणारे पावसाचे पाणी अडविण्याकरिता समपातळी जैविक बांध घालावेत. विशेषत: जमिनीच्या उतारानुसार उतारास आडवे गवताचे बांध किंवा सुबाभळीचे बांध तयार करावेत. त्यामुळे पाण्यास अडथळा होऊन पाणी जमिनीत मुरवून पुरेसा ओलावा टिकवून ठेवण्यास मदत होते. त्याचा उत्पादनवाढीस फायदा होतो. शिवाय अशा जैविक बांधामुळे जमिनीची धूप कमी होते. जैविक बांधाची दोन फुटांवर लागवड करावी. झाडाची उंची दोन फुटांपर्यंत ठेवावी.
जैविक बांधासाठी सुबाभळीचा वापर केल्यास त्यापासून मिळणार्या पाल्याचा उपयोग जनावरांना हिरवा चारा म्हणून करता येतो. तसेच कोवळा पाला जमिनीवर टाकला असता, सेंद्रिय खत म्हणूनही उपयोग होतो. दोन जैविक बांधांमध्ये १२ ते १५ मीटर अंतर ठेवावे. हे जैविक बांध कुठलाही खर्च न करता दीर्घ काळ टिकतात. जैविक बांधाची रुंदी ३० सें. मी. आणि उंची ३० ते ४५ सें. मी. एवढी ठेवावी यापेक्षा आकार जास्त झाल्यास त्याची छाटणी करावी.
क्षेत्राच्या समपातळी रेषेवर अथवा उताराला आडव्या मातीच्या बांधाप्रमाणेच साधारणतः मातीच्या बांधाच्या तुलनेत अर्ध्या अंतरावर, विविध वनस्पतींची लागवड करावी. बांध निर्माण करण्यासाठी खस, सुबाभूळ, गिरिपुष्पाची लागवड करावी. मूलस्थानी जलसंधारण साधण्याकरिता अल्प उतारावरील (एक टक्क्यापेक्षा कमी) क्षेत्रावर केवळ जैविक बांधाचा, तर मध्यम उताराच्या क्षेत्रावर बांधबंदिस्तीच्या जोडीने उपयोग करून परिणामकारक मृद् व जलसंधारण करणे शक्य आहे. जैविक बांधाचा समतल मशागतीकरिता मार्गदर्शक रेषा म्हणूनही उपयोग करता येतो.
शेताच्या पृष्ठभागावरून वाहणारे पावसाचे पाणी अडविण्याकरिता समपातळी जैविक बांध घालावेत. विशेषत: जमिनीच्या उतारानुसार उतारास आडवे गवताचे बांध किंवा सुबाभळीचे बांध तयार करावेत. त्यामुळे पाण्यास अडथळा होऊन पाणी जमिनीत मुरवून पुरेसा ओलावा टिकवून ठेवण्यास मदत होते. त्याचा उत्पादनवाढीस फायदा होतो. शिवाय अशा जैविक बांधामुळे जमिनीची धूप कमी होते. जैविक बांधाची दोन फुटांवर लागवड करावी. झाडाची उंची दोन फुटांपर्यंत ठेवावी.
जैविक बांधासाठी सुबाभळीचा वापर केल्यास त्यापासून मिळणार्या पाल्याचा उपयोग जनावरांना हिरवा चारा म्हणून करता येतो. तसेच कोवळा पाला जमिनीवर टाकला असता, सेंद्रिय खत म्हणूनही उपयोग होतो. दोन जैविक बांधांमध्ये १२ ते १५ मीटर अंतर ठेवावे. हे जैविक बांध कुठलाही खर्च न करता दीर्घ काळ टिकतात. जैविक बांधाची रुंदी ३० सें. मी. आणि उंची ३० ते ४५ सें. मी. एवढी ठेवावी यापेक्षा आकार जास्त झाल्यास त्याची छाटणी करावी.
क्षेत्राच्या समपातळी रेषेवर अथवा उताराला आडव्या मातीच्या बांधाप्रमाणेच साधारणतः मातीच्या बांधाच्या तुलनेत अर्ध्या अंतरावर, विविध वनस्पतींची लागवड करावी. बांध निर्माण करण्यासाठी खस, सुबाभूळ, गिरिपुष्पाची लागवड करावी. मूलस्थानी जलसंधारण साधण्याकरिता अल्प उतारावरील (एक टक्क्यापेक्षा कमी) क्षेत्रावर केवळ जैविक बांधाचा, तर मध्यम उताराच्या क्षेत्रावर बांधबंदिस्तीच्या जोडीने उपयोग करून परिणामकारक मृद् व जलसंधारण करणे शक्य आहे. जैविक बांधाचा समतल मशागतीकरिता मार्गदर्शक रेषा म्हणूनही उपयोग करता येतो.